3-4. กุมฺมสุตฺตาทิวณฺณนา

[159-160] ตติเย มหากุมฺมกุลนฺติ มหนฺตํ อฏฺฐิกจฺฉปกุลํฯ อคมาสีติ ‘‘เอตฺถ อทฺธา กิญฺจิ ขาทิตพฺพํ อตฺถิ, ตํ มจฺฉรายนฺโต มํ เอส นิวาเรตี’’ติ สญฺญาย อคมาสิฯ ปปตายาติ ปปตา วุจฺจติ ทีฆรชฺชุกพทฺโธ อยกนฺตโกสเก ทณฺฑกํ ปเวเสตฺวา คหิโต กณฺณิกสลฺลสณฺฐาโน, อยกณฺฏโก, ยสฺมิํ เวเคน ปติตฺวา กฏาเห ลคฺคมตฺเต ทณฺฑโก นิกฺขมติ, รชฺชุโก เอกาพทฺโธ คจฺฉเตวฯ โส กุมฺโมติ โส วิทฺธกุมฺโมฯ เยน โส กุมฺโมติ อุทกสทฺทํ สุตฺวา สาสงฺกฏฺฐานํ ภวิสฺสตีติ นิวตฺติตฺวา เยน โส อตฺถกาโม กุมฺโมฯ น ทานิ ตฺวํ อมฺหากนฺติ อิทานิ ตฺวํ อมิตฺตหตฺถํ คโต, น อมฺหากํ สนฺตโกติ อตฺโถฯ เอวํ สลฺลปนฺตานํเยว จ เนสํ นาวาย ฐิโต ลุทฺโท รชฺชุกํ อากฑฺฒิตฺวา กุมฺมํ คเหตฺวา ยถากามํ อกาสิฯ เสสเมตฺถ อิโต อนนฺตรสุตฺเต จ อุตฺตานเมวฯ ตติยจตุตฺถานิฯ

5. มีฬฺหกสุตฺตวณฺณนา

[161] ปญฺจเม มีฬฺหกาติ คูถปาณกาฯ คูถาทีติ คูถภกฺขาฯ คูถปูราติ อนฺโต คูเถน ภริตาฯ ปุณฺณา คูถสฺสาติ อิทํ ปุริมสฺเสว อตฺถทีปนํฯ อติมญฺเญยฺยาติ ปจฺฉิมปาเท ภูมิยํ ฐเปตฺวา ปุริมปาเท คูถสฺส อุปริ อาโรเปตฺวา ฐิตา ‘‘อหมฺหิ คูถาที’’ติ ภณนฺตี อติมญฺเญยฺยฯ ปิณฺฑปาโต จสฺส ปูโรติ อปโรปิสฺส ปตฺตปูโร ปณีตปิณฺฑปาโต ภเวยฺยฯ ปญฺจมํฯ

6. อสนิสุตฺตวณฺณนา

[162] ฉฏฺเฐ กํ, ภิกฺขเว, อสนิวิจกฺกนฺติ, ภิกฺขเว, กํ ปุคฺคลํ มตฺถเก ปติตฺวา มทฺทมานํ สุกฺกาสนิจกฺกํ อาคจฺฉตุ ฯ อปฺปตฺตมานสนฺติ อนธิคตารหตฺตํฯ อิติ ภควา น สตฺตานํ ทุกฺขกามตาย, อาทีนวํ ปน ทสฺเสตุํ เอวมาหฯ อสนิจกฺกญฺหิ มตฺถเก ปติตํ เอกเมว อตฺตภาวํ นาเสติ, ลาภสกฺการสิโลเกน ปริยาทิณฺณจิตฺโต นิรยาทีสุ อนนฺตทุกฺขํ อนุโภติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. ทิทฺธสุตฺตวณฺณนา

[163] สตฺตเม ทิทฺธคเตนาติ คตทิทฺเธนฯ วิสลฺเลนาติ วิสมกฺขิเตนฯ สลฺเลนาติ สตฺติยาฯ สตฺตมํฯ

8. สิงฺคาลสุตฺตวณฺณนา

[164] อฏฺฐเม สิงฺคาโลติ ชรสิงฺคาโลฯ ยถา หิ สุวณฺณวณฺโณปิ กาโย ปูติกาโย ตฺเวว, ตํขณํ คฬิตมฺปิ จ มุตฺตํ ปูติมุตฺตนฺเตฺวว วุจฺจติ, เอวํ ตทหุชาโตปิ สิงฺคาโล ชรสิงฺคาโลตฺเวว วุจฺจติฯ อุกฺกณฺฏเกน นามาติ เอวํนามเกน โรเคนฯ โส กิร สีตกาเล อุปฺปชฺชติฯ ตสฺมิํ อุปฺปนฺเน สกลสรีรโต โลมานิ ปตนฺติ, สกลสรีรํ นิลฺโลมํ หุตฺวา, สมนฺตโต ผุฏติ, วาตพฺภาหตา วณา รุชฺชนฺติฯ ยถา อุมฺมตฺตกสุนเขน ทฏฺโฐ ปุริโส อนวฏฺฐิโตว ภมติ, เอวํ ตสฺมิํ อุปฺปนฺเน ภมิตพฺโพ โหติ, อสุกฏฺฐาเน โสตฺถิ ภวิสฺสตีติ น ปญฺญายติฯ อฏฺฐมํฯ

9. เวรมฺภสุตฺตวณฺณนา

[165] นวเม เวรมฺภวาตาติ เอวํนามกา มหาวาตาฯ กีทิเส ปน ฐาเน เต วาตา วายนฺตีติ? ยตฺถ ฐิตสฺส จตฺตาโร ทีปา อุปฺปลินิปตฺตมตฺตา หุตฺวา ปญฺญายนฺติฯ โย ปกฺขี คจฺฉตีติ นววุฏฺเฐ เทเว วิรวนฺโต วาตสกุโณ ตตฺถ คจฺฉติ, ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ อรกฺขิเตเนว กาเยนาติอาทีสุ หตฺถปาเท กีฬาเปนฺโต ขนฺธฏฺฐิํ วา นาเมนฺโต กายํ น รกฺขติ นาม, นานาวิธํ ทุฏฺฐุลฺลกถํ กเถนฺโต วาจํ น รกฺขติ นาม, กามวิตกฺกาทโย วิตกฺเกนฺโต จิตฺตํ น รกฺขติ นามฯ อนุปฏฺฐิตาย สติยาติ กายคตาสติํ อนุปฏฺฐเปตฺวาฯ นวมํฯ

10. สคาถกสุตฺตวณฺณนา

[166] ทสเม อสกฺกาเรน จูภยนฺติ อสกฺกาเรน จ อุภเยนฯ สมาธีติ อรหตฺตผลสมาธิฯ โส หิ เตน น วิกมฺปติฯ อปฺปมาณวิหาริโนติ อปฺปมาเณน ผลสมาธินา วิหรนฺตสฺสฯ สาตติกนฺติ สตตการิํฯ สุขุมํทิฏฺฐิวิปสฺสกนฺติ อรหตฺตมคฺคทิฏฺฐิยา สุขุมทิฏฺฐิผลสมาปตฺติอตฺถาย วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา อาคตตฺตา วิปสฺสกํฯ อุปาทานกฺขยารามนฺติ อุปาทานกฺขยสงฺขาเต นิพฺพาเน รตํฯ อาหุ สปฺปุริโส อิตีติ สปฺปุริโสติ กเถนฺตีติฯ ทสมํฯ

ปฐโม วคฺโคฯ

2. ทุติยวคฺโค